rouwverwerking – LICHT WERK(T) = LIGHT WORK(S)

De afgelopen maanden ben ik mij er steeds meer van bewust geworden dat langzamerhand voor mij de zesde fase van het leven’ is begonnen: je voorbereiden op de eigen sterfelijkheid (waarover meer in een volgend blog).
Concrete gebeurtenissen hebben dat proces versterkt. Manlief (bijna 80) kreeg begin juni een zware longontsteking, die hij inmiddels volledig te boven is. Een jaar geleden, 17 oktober 2017, overleed mijn jongste zusje. Mijn andere zusje is al geruime tijd fysiek gehandicapt en verhuisde onlangs naar een verpleeghuis.

Bezig zijn met het einde blijkt een enorme gelaagdheid te hebben: van fysiek en materieel, via mentaal en emotioneel, tot aan het spirituele hoogtepunt van ‘de aarde verlaten’. Er zitten ook praktische kanten aan en intuïtieve componenten.

Sterven is veel meer dan de laatste adem uitblazen. Wat betekent het voor jezelf en je naasten? Hoe vergaat het anderen? Terwijl ik met tal van vragen bezig ben (en natuurlijk ook veel andere dingen aan mijn hoofd heb), blijkt dat er juist deze maand, oktober 2018, een speciaal blad is uitgegeven over dit thema, getiteld DREMPEL : over leven met sterven. Mooie dubbele bodem in die ondertitel …

Het is geen gids à la de Consumentenbond, die al decennia lang de praktische kwesties rond een overlijden in kaart brengt. DREMPEL richt zich juist op al die andere ervaringslagen die bij het sterven horen, met als motto “van angst naar vertrouwen”. Het magazine biedt een schat aan ervaringen, inzichten en vermoedens rondom het fenomeen ‘dood’. Het is prachtig vormgegeven, met een variëteit aan aansprekende foto’s, en zal hopelijk velen inspireren.

De ontwerper en samensteller van DREMPEL is het Landelijk Expertisecentrum Sterven: een ideële stichting, die in de samenleving meer bewustzijn wil creëren over sterven. Schrijfster Ineke Koedam nam een jaar of wat geleden, samen met drie andere vrouwen, het initiatief tot oprichting van deze stichting. Nu is zij de hoofdredacteur van het ‘bewaarmagazine’.

DREMPEL is een blad om geboeid in te bladeren en te lezen: 100 pagina’s tekst en foto’s, lange en korte bijdragen, interviews en columns, en diverse artikelen van Ineke Koedam zelf. Zij is de auteur van ‘In het licht van sterven : ervaringen op de grens van leven en dood’. Dit boek verscheen in 2013 en is al twee keer herdrukt.

In DREMPEL vind je een artikel van Ineke Koedam dat teruggrijpt op haar boek. Zij onderscheidt ´transpersoonlijke levenseinde-ervaringen’ en ‘betekenisvolle levenseinde-ervaringen’. Het eerste type ervaringen verwijst naar al die momenten waarop een sterfproces lijkt uit te stijgen boven het alledaagse en als inspirerend wordt ervaren. Het tweede type ervaringen wijst op momenten waar een stervende in het reine komt met zijn/haar geleefde leven en bewust werkt aan een afronding.

Veel indruk maakt in het blad het interview met Johannes Witteveen (97 jaar, oud-minister van financiën), die zijn zoon Willem verloor bij vlucht MH17. Verder is het interview met Astrid Joosten over het overlijdensproces van haar man heel boeiend. Voor al die mensen die een bijdrage leverden heb ik groot respect …

Een absolute aanrader dus, dit DREMPEL magazine. Echter, niet te koop in de boekhandel, maar alleen te bestellen via www.drempelmagazine.nl, voor nog geen 9 euro.

Het Landelijk Expertisecentrum Sterven (www.landelijkexpertisecentrumsterven.nl) wordt ondersteund door een Comité van Aanbeveling, met een 15-tal leden, onder wie Casper van Eijck, Pim van Lommel, Huub Oosterhuis, Annemiek Schrijver, Hans Stolp, Rudi Westendorp en Johannes Witteveen.

Tevens wijs ik op het onlangs uitgekomen boek ‘Aan het sterfbed’, door Korine van Veldhuijsen, waarin ‘naasten vertellen over een overlijden dat hen diep heeft geraakt’. Het voorwoord is van … Ineke Koedam.

Op 29 maart 2018 heb ik een kalender gekocht – geen verjaardagskalender, maar een sterfdagkalender. De eerste naam en datum die ik daarop schreef zijn van de overbuurman. Hij is overleden op 14 maart. Daarna noteer ik uiteraard ook de sterfdagen van mijn ouders, mijn onlangs overleden zusje en anderen.

Nu ik driekwart eeuw geleefd heb, krijg ik steeds meer voeling met de impact van de zogenoemde ´derde fase´. De periode waarin je het werkende leven achter je hebt gelaten en zoekt naar nieuwe invullingen. `Ga vooral genieten, zolang het nog kan!´ is een uitspraak die leeftijdgenoten bekend zal voorkomen. ´Want straks kan het niet meer, oh … het leven is maar zo kort …`. Triestheid dus maar onderdrukken … ?

Of ruimte geven aan wat daaronder stroomt … het leven, levensenergie? De energie waarmee elk mens begiftigd is. Levensenergie, die vooral tot uiting zal komen naarmate een mens meer vertrouwd raakt met zijn derde fase. Eerder kan natuurlijk ook. Die fase gaat voor de meesten in nadat ze de 65 zijn gepasseerd, maar ook jongeren met een ziekte kunnen er vroegtijdig in terecht komen.

De buurman was 72 toen hij overleed aan de gevolgen van COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease). Dat betekende o.m. dat hij meer dan 10 jaar met extra zuurstof heeft moeten leven. De blijmoedigheid waarmee hij dat aanvaardde was heel bijzonder, en bemoedigend voor zijn omgeving. De derde fase heeft hij ten volle geleefd.

Waarom nu die sterfdagkalender? Dan kan ik volgende jaren op 14 maart bewust stilstaan bij zijn heengaan dit jaar: hem nog eens in gedachten nemen. En dat gaat ook gelden voor de andere overledenen die een plaats krijgen op mijn kalender: de datum dat ze zijn gestorven, met tussen haakjes hun geboortedatum.

Naar mijn overtuiging wordt iemand die door de poort van de dood is gegaan – zoals antroposofen zo mooi zeggen – herboren in het hiernamaals, dan wel het ‘hiervoormaals’. Een nieuwe ‘fase van zijn’ breekt aan, in de opeenvolging van levens van de ziel. Deze bevindt zich dan in de geestelijke wereld, waar van ruimte en tijd geen sprake meer is en waar zich processen afspelen die het begrip van ons als aardebewoners te boven gaan. Liefde, wijsheid en vrede omstralen degenen die ontwaken in die nieuwe zijnstoestand …

Mijn streven is om op de sterfdag van geliefde gestorvenen contact met hen te zoeken. Hoe? Waarom? De wijze waarop ik dat wil doen is: in meditatie gaan en mij afstemmen op hem of haar, b.v. met behulp van een foto of een specifieke herinnering. Op het niveau voorbij denken en voelen kun je je bewust worden van de verbinding die er was en in principe nog steeds is … of meer dan dat.

De reden waarom ik hiervoor kies is dat die bewust gezochte verbinding de betrokkene goed zou kunnen doen. Het kan ook dat de geliefde dode mij nog iets wil meedelen of overbrengen, op het subtiele niveau waarover het hier gaat. Dat versterkt de band tussen ons en geeft mij nieuwe kracht en inzichten.

Herdenken van iemands sterfdag kun je ook doen met elkaar. Een vriendin vertelde me hoe zij, op de datum waarop haar man ‘te vroeg’ de aarde verliet, met kinderen en kleinkinderen vorm geeft aan zo’n viering – met een foto, veel bloemen en een bezoek aan het graf. De kleinkinderen ‘praten met’ hem en bouwen zo een band op met de opa die ze nooit hebben gekend …

Het idee van de sterfdagkalender kwam ik tegen in het boek van Renée Zeylmans, ‘Stervensbegeleiding : Een wederzijds proces’ (2015).
Tevens verwijs ik graag naar twee boeken van Hans Stolp: ‘Stervensbegeleiding in een nieuwe tijd” (2012) en ‘Omgaan met gestorvenen : Leven voorbij de dood’ (samen met Margarete van den Brink, 2000).

Categorie: rouwverwerking

Bewustwording van (on)eindigheid (21)

Een sterfdag herdenken (19)